هر چند روش‌های جراحی برای رفع لرزش‌های شدید و همچنین شیوه‌هایی چون تحریک بخش‌هایی از مغز با استفاده از الکترودهای مخصوص از سوی برخی متخصصان رایج است، اما گفته می‌شود باوجود انجام تحقیقات بسیار، هنوز راهکارهای قطعی برای درمان این عارضه یافت نشده است.

پارکینسون یا PD Nursing Care، یکی از اختلالاتی به‌شمار می‌رود که بیشتر در میان افراد کهنسال شایع است، اما گاهی حتی از سنین 30 تا 40 سالگی به بعد هم برخی نشانه‌های آن را می‌توان در بعضی افراد تشخیص داد.

این بیماری مزمن و پیشرونده است؛ یعنی این‌که از زمان بروز آن وضعیت فرد مبتلا به مرور بدتر و انجام دادن اعمالی برای او سخت‌تر می‌شود. چگونه باید در خانه از فردی که به پارکینسون مبتلا شده مراقبت و پرستاری کرد تا وضعیت او دیرتر رو به وخامت بگذارد و خود او نیز دچار مشکلات کمتری شود؟ در ادامه این نوشتار توضیحات بیشتر در این باره را بخوانید.

از ماده سیاه تا چربی اشباع‌ نشده

بخشی از مغز که با عنوان «ماده سیاه» شناخته می‌شود مسئولیت تولید ماده‌ای شیمیایی به نام دوپامین را به‌عهده دارد. وقتی سلول‌های عصبی این ناحیه دچار عارضه و آسیب می‌شود با تخریب سلول‌ها تناسب بین مقدار دوپامین و ماده شیمیایی دیگری به نام استیل کولین بر هم می‌خورد و از آنجا که ترشحات تحریک‌کننده بیش از ترشحات مهارکننده بروز پیدا می‌کند، آشفتگی‌های ناشی از آن در فرد سبب ایجاد اختلال در حرکت‌های ارادی و عدم مهار یا کنترل حرکات می‌شود. البته باید ذکر کرد سطح دوپامین باید تا بیش از دوسوم کاهش یابد تا بتوان علائم بالینی این بیماری را در فرد مشاهده کرد.

صدمه دیدن تروماتیک در ناحیه مغزی میانی، کمبود اسیدفولیک، وجود تومورها و عفونت‌ها، استفاده زیاد از انواع فنوتیازین و داروهای آنتی‌سایکوتیک، قرار داشتن در معرض آفت‌کش‌ها، استفاده از چربی‌های اشباع‌نشده، عوامل ژنتیک همچون آترواسکلروز و همچنین مسمومیت‌های ناشی از مواد جیوه‌ای یا منوکسیدکربنی یا منگنز باعث افزایش احتمال و به تبع آن سرعت گرفتن ابتلا به این بیماری عصبی می‌شود. این بیماران اکثرا از نظر عقلانی مشکلی ندارند.

پارکینسون در اغلب مواقع از یک طرف بدن حمله خود را آغاز می‌کند و طی مدت پیشرفت خود به طرف دیگر بدن نیز آسیب می‌رساند. از نظر جنسیتی نیز مردان بیشتر از زنان به آن مبتلا می‌شوند.

نشانه‌های تشخیص فرد مبتلا

همچنان که اشاره شد در برخی افراد می‌توان از 30 یا 40 سالگی بعضی از علائم بیماری را تشخیص داد اما معمولا افرادی با سن بالاتر از 60 سال، بیشتر به این بیماری دچار می‌شوند. از این رو اگر کسی از نزدیکانتان دارای نشانه‌های گفته شده در ادامه این نوشتار باشد، بهتر است بدانید نیاز به معاینه دقیق پزشکی برای اطمینان از ابتلا یا عدم ابتلا به پارکینسون دارد:

لرزش دست و پا: معمولا در زمان استراحت بیشتر از مواقع فعالیت بروز می‌کند. لرزش‌های ناشی از پارکینسون را می‌توان در نواحی دست و پا مشاهده کرد.

پیچ‌خوردگی: حرکتی کم و بیش چرخشی بخصوص در انگشت شست صورت می‌گیرد (حالتی که به «دیس‌کینزی» معروف است) و وضعیت این انگشت نسبت به انگشتان دیگر مقداری دگرگون به نظر می‌رسد.

سفتی عضلات: از آنجا که این بیماری بر سیستم عصبی مرکزی بدن اثر می‌گذارد، فرد مبتلا احساس می‌کند به‌تدریج عضلات بدنش سفت‌تر می‌شود. طوری که حرکت دادن اندام‌ها برای او دشوار و بسیار سخت می‌شود.

مشکل در راه رفتن: شخص به‌خوبی سابق نمی‌تواند راه برود و اظهار می‌کند یک پای او سفت شده. هنگام قدم زدن، پای آنها به سمت بیرون انحراف پیدا می‌کند (دستشان نیز از بخش مچ کمی به سمت بیرون خم می‌شود) و در مراحل پیشرفته اندام‌های دیگر نیز دچار همین وضعیت می‌شوند؛ به گونه‌ای که فرد مبتلا دچار کندی در حرکت شده (با عنوان «برادی‌کینزی» مشهور است) و موقع جابه‌جا شدن، به اصطلاح عامیانه لخ‌لخ‌کنان حرکت می‌کنند و در مراحل پیشرفته نیز به طور کلی دچار بی‌حرکتی (یا «آکینزی» و ناتوانی در حرکت) می‌شوند.

دشواری در بلع: از دیگر علائم این بیماری سخت شدن کنترل ماهیچه‌های دهان بخصوص هنگام قورت دادن آب‌دهان است. شخص مبتلا حتی به‌سختی آب دهانش را فرو می‌برد و اغلب در ناحیه دهانی دچار آبریزش است.

ابتلا به یبوست‌های پیاپی: در مواقعی که شخص دارو مصرف می‌کند در ناحیه معده و روده حرکت‌های هضمی و انتقالی کاهش پیدا می‌کند و یبوست‌های ناشی از آن موجب شکایت بیمار می‌شود.

اختلال خواب: معمولا یکی دیگر از نشانه‌های این بیماری، به هم ریختگی وضعیت خواب شخص است.

کاهش و از دست دادن حس بویایی یا قدرت تکلم: مبتلایان به پارکینسون در تشخیص بو نیز دچار مشکل می‌شوند. صحبت کردن در اغلب آنها کند و آهسته صورت می‌گیرد.

تغییرات جسمی دیگر: بسیاری از مبتلایان نمی‌توانند صاف بایستند و رو به جلو خم می‌شوند. همچنین دفعات پلک زدن آنها کمتر می‌شود و صورتشان حالتی سرد و چوبین به خود می‌گیرد.

مراقبت‌های خانگی و درمانی

هر چند روش‌های جراحی برای رفع لرزش‌های شدید و همچنین شیوه‌هایی چون تحریک بخش‌هایی از مغز با استفاده از الکترودهای مخصوص از سوی برخی متخصصان رایج است، اما گفته می‌شود باوجود انجام تحقیقات بسیار، هنوز راهکارهای قطعی برای درمان این عارضه یافت نشده است.

با این حال، بیشتر پزشکان نه برای معالجه، بلکه برای کاهش سرعت پیشروی بیماری از برخی داروها به جای عمل جراحی بهره می‌گیرند تا سطح دوپامین را در مغز بالا ببرند‌، هر چند همین داروها نیز عوارض خاص خود را دارند. به عنوان مثال، یکی از پرکاربردترین داروهایی که برای رفع مشکل برادی‌کینزی تجویز می‌شود باید همراه با دارویی دیگر استفاده شود تا به‌خوبی عمل کند.

این همراهی دارویی اگرچه از برادی‌کینزی جلوگیری می‌کند، اما خود باعث ایجاد مشکل دیس‌کینزی یا پیچ‌خوردگی می‌شود. از این مراقبت‌های مداوم پرستارانه برای این بیماران ضرورت می‌یابد.

ـ همواره طبق توصیه‌های پزشک عمل کنید و اگر درباره مورد یا موارد خاصی شک دارید حتما از پزشک معالج بیمارتان راهنمایی و مشاوره بخواهید.

ـ بیماران مبتلا به پارکینسون اغلب به دلیل وضعیت خود دچار حالتی می‌شوند که به بحران پارکینسونی معروف است. این بحران می‌تواند با علائمی چون عرق کردن بسیار و احساس تنگی نفس همراه با بروز حالات برادی‌کینزی خود را نشان دهد. از این رو یادگیری روش‌های امدادی و بخصوص کمک تنفسی و ماساژ قلبی برای کسانی که بیشتر با این بیمار سروکار دارند ضروری است.

ـ یکی از عواقب ابتلا به پارکینسون در بسیاری از مبتلایان، بویژه آنها که اطرافیانشان اصول مراقبت بهینه را فرانگرفته‌اند، همراهی اختلالات دیگر همچون افسردگی است. بسیار مهم است که در پرستاری از این‌گونه بیماران علاوه بر امدادهای درمانی جسمی، جنبه‌های روانی و تقویت روحیه نیز در نظر گرفته شود. به این منظور هر قدر در آنها امیدواری ایجاد کنید و فضایی نشاط‌بخش فراهم آورید، خود بیمار و خانواده او آسایش بیشتری خواهند داشت. ترغیب بیمار به کارهایی چون باغبانی، نه تنها باعث سرگرم شدن وی می‌شود بلکه سبب فعال شدن مفاصل او بویژه در ناحیه دست خواهد شد که مفید است.

ـ اگر از برنامه‌های حفظ و تقویت عضلانی پیروی شود، عوارض مشکل‌ساز بیماری دیرتر فرد مبتلا را زمینگیر می‌کند. به این منظور بهتر است از سوی اعضای خانواده، پیاده‌روی، شنا و حتی استفاده از دوچرخه‌های ثابت در این برنامه‌ها گنجانده شود و نزدیکان به تشویق بیمار برای پیروی از این گونه فعالیت‌ها بپردازند.

ـ داروهای مصرفی این گروه از بیماران معمولا سبب کاهش فرآیندهای گوارشی و عمل ضعیف دستگاه هاضمه می‌شود. در نتیجه این مشکل اغلب آنها با یبوست دست به گریبان خواهند بود. از نظر خوراکی اگر غذاهای فیبردار و ملین در رژیم غذایی این افراد بگنجانید مشکلات بیمار از این نظر کاهش فوق‌العاده‌ای خواهد داشت.

ـ پس از مشورت با پزشک، بهتر است در وعده‌های غذایی مبتلایان، خوراکی‌هایی بگنجانید که ویتامین B3 و اسید فولیک داشته باشند زیرا این مواد غذایی در بدن مبتلایان به پارکینسون افت زیادی دارد و هر قدر کاهش آن بیشتر باشد بیماری با سرعت بیشتری فرد را ناتوان و زمینگیر می‌کند.

ـ به دلیل اختلال در به حرکت درآوردن اندام و کاهش توانایی فرد در بلع، مدت غذا خوردن مبتلایان طولانی‌تر و سخت‌تر از افراد عادی است. سعی کنید صبر و حوصله بیشتری هنگام غذا خوردن آنها داشته باشید.

ـ نوشیدن روزانه حداقل 2 لیتر مایعات می‌تواند در رفع کم‌آبی بدن این دسته افراد مفید باشد و به کاهش مشکلات یبوست منجر شود.

ـ غذاهای نرم برای این افراد بهتر است. (نه خیلی رقیق و به شکل کمی غلیظ یا پوره مانند)

ـ هنگام خواب بهتر است از تشکی استفاده شود که کمی سفت‌تر از حالت معمول باشد و شخص مبتلا به پشت بخوابد. این روش باعث می‌شود اختلال در ستون مهره‌ها دیرتر پدید آید.

ـ مبل‌های راحتی یا صندلی‌هایی با نشیمنگاه بسیار نرم برای این دسته افراد چندان مناسب نیست، چرا که بر سرعت تخریب جسمی بیمار می‌افزاید.

ـ بیمار را ترغیب کنید همواره از عصا یا واکر استفاده کند. هنگام استفاده از واکر نیز به او آموزش دهید تا آنجا که می‌تواند از خم شدن روی دسته‌های آن خودداری کند.

ـ این بیماران برای استحمام به کمک نیاز دارند. بهتر است به این منظور نیز برنامه استحمام به مواقعی موکول شود که داروها اثرات خود را بر شخص گذاشته‌اند و حال بهتری دارد. همچنین در حمام می‌توان با ماساژ دادن عضلات از گرفتگی‌های دردناک عضلانی در این افراد کاست.

ـ اگر در منزل توالت فرنگی ثابت وجود ندارد، بهتر است از توالت‌های فرنگی متحرک و قابل حمل استفاده شود.

ـ به کودکان خانه تاکید کنید هرگز فرد مبتلا به پارکینسون را برای لرزش اندام‌ها یا برای مثال ریختن چای و غذایشان تمسخر نکنند. این کار به‌شدت روح و روان بیمار سالمند را آزرده می‌کند.