استراتژی، تاکتیک، و موقعیتهی تاکتیکی

در هنگام مطالعه مباحث تکنیک شطرنج، بزودی به اصلاحات استراتژی و تاکتیک بر میخوریم، گاهی اوقات این اصطلاحات بسادگی به هر گونه مانور شطرنجی اطلاق میشود، وگاهی اوقات بری تعریف دقیق در طرز عمل متفاوت در شطرنج بکار میروند.استراتژی و تاکتیک، اگر چه از یکدیگر متمایز هستند، ولی در بعضی مواقع چنان بهم پیوند خورده اند که در هنگام طرح یک نقشه استراتژیک، باید در نظر داشته باشیم که کل نقشه ما ممکن است با یک نقطه عطف تاکتیکی تغییر یافته یا از مسیر خود خارج شود، و اغلب پیش میآید که یک تصمیم تاکتیکی تا اندازه ی به هدفهی استراتژیک بازیکن بستگی دارد. بالاتر از تاکتیک و استراتژی، نوعی وضعیت هست که ما آنرا موقعیت تاکتیکی میخوانیم،زیرا که محتاج محاسبه است و با این حال از تعریف متداول تاکتیک عدول میکند زیرا که شامل عملی کردن یک نقشه استراتژیک از پیش طرح شده نمیباشد.

معنی دقیق این اصلاحات هر چه باشد، بری انجام یک بازی موفقیت آمیز فوق العاده اهمیت دارد که این مفاهیم را در موقع مناسب خود بکار ببریم. بطور کلی، همه بازیکنان با تجربه جزئیات تاکتیکی را مورد محاسبه قرار میدهند، ولی بسیاری از آماتورها تا حدودی یا بطور کلی از استراتژی و اهمیت نقش آن درشطرنج، ونیز از تاکتیک،تا آنجاییکه به عملی ساختن یک نقشه استراتژیک مربوط میشود، بیخبرند.



۱-استراتژی

استراتژی علم تنظیم نقشه ی است بری حصول هدفهایی در مرحله‌‌‌ ی خاص از بازی. استراتژی بیشتر با هدفهی کلی سر و کار دارد تا محاسبات خاصیکه در حصول به این هرفها مطرح است. تفکر استراتژیک بیشتر در مواقعی لازم است که وضعیت آرام بوده و هیچگونه مسئله فوری تاکتیکی وجود نداشته باشد. انتخاب استراتژی ادامه بازی از ویژگیهی وضعیت ریشه میگیرد.

انواع موقعیت هی مختلفی وجود دارند که به تفکر استراتژیک نیازمندند:

(الف) در حرکات گشایشی، همیشه هدفهایی اساسی وجود دارد. این هدف ممکن است کنترل مرکز،قرار دادن سوارها در وضعیتهی فعال حمله ی یا در پستهی مهم دفاعی، گشودن یک ستون، یا اعمال فشار در یک قسمت از صحنه، باشد. در این مرحله اهمیت دارد که هدفهی استراتژیکمان را بوضوح در نظر داشته باشیم، چون از یک طرف،این هدفها میتوانند در هنگامی که حریف از تئوری خارج میشود راهنمی ما باشد، و از طرف دیگر،نقشه استراتژیکی بری آغاز وسط بازی در اختیار ما خواهد گذاشت.

(ب) در هر وضعیت آرامی که مسایل تاکتیکی درآن موجود نباشد،بری هر بازیکن مقتضی است که بجی بیهدف بازی کردن، بدنبال نقشه استراتژیک فعالی باشد. حرکاتی که به منظور خاص بازی میشوند موثرتر از حرکاتی هستند که بیهدف بازی شده اند. اعمال فشار بر نقاط خاصی از وضعیت حریف، ممانعت حریف از قلعه رفتن، و حمایت کامل از مرکز خود،نمونه ی از تفکر استراتژیک هستند. بعد از یک رشته از این حرکات با هدف، وضعیت حریف گاهی اوقات بعلت قوایی که ما جمع کرده‌‌‌ ایم ممکن است سقوط کند

(ج) در بعضی وضعیتهای آرام، بازیکن باید حرکاتی بیابد که مسایل تاکتیکی برای حریف ایجاده کرده و او را مجبور کند بضرر خود بازی نماید، و بعدها او را وادار کند که ضعفهایی را بپذیرد.

(د) وقتی ضعفی نقداً در وضعیت حریف موجود باشد، نقشه استراتژیکی اغلب در حول و حوش بهربرداری از این ضعف دور میزند.

(ه) گاهی اوقات وضعیت برای تنظیم نقشه حمله ای بسیار وسیع تری اقتضا میکند. استاد همیشه از لزوم بازی کردن با نقشه آگاه است، و می داند چه نقشه هایی برای او مناسب هستند ولی آماتور اغلب بدون نقشه بازی می کند.وخیلی از بازیهای آماتورها شامل حرکاتی نسبتاً نامربوط است که از نظر تاکتیکی ممکن است بد نباشد ولی فاقد هدف و هماهنگی هستند.



چگونه آماتور میتواند بازی استراتژیکیش را بهبود بخشد

گرچه مفسران شطرنج به واریانتهای تاکتیکی بیشتر از نقشه های استراتژیک توجه می کنند، ولی تعدادی از آثار شطرنج وقف استراتژی شده است، و استادانی هستند که در تفاسیرشان بر تفکر استراتژیک تاکید می کنند. آماتور برای آغاز به تفکر استراتژیک می تواند از این کتابها شروع کند، و همین که او اهمیت تفکر استراتژیک را دریافت، آنوقت است که در هنگام مطالعه بازیهای استادان، او می تواند بدنبال مراحل استراتژیک آنها بگردد. در بازیهای خودش، وقتی که در وضعیتهای آرام قرار دارد، او می تواند دائماً خود را مجبور کند که بدنبال حرکاتی بگردد که هدف داشته و تابع نقشه ای هستند.او ضمناً می تواند از مطالعه بازیهایی که انواع مختلف استراتژی را نمایش می دهند سود ببرد، استراتژی هایی مثل حمله جناح شاهی، حمله مرکزی، حمله اقلیت، و غیره.


۲-تاکتیک

همین که نقشه استراتژیک تعیین شد، وسایل اجرای آن دیگر جزو تاکتیک می باشد. تاکتیک علم عملی ساختن یک نقشه استراتژیک است با یک رشته حرکات خاص. تاکتیک شامل محاسبه حرکاتی است که برای حصول هدف لازمند، و جوابهای منطقی حریف را نیز در بر می گیرد.

یکی از انواع خاص تاکتیک ((ترکیب)) است، که مرحله ای کوتاه از بازی است که در اثنای آن هدفی خاص اجباراً بدست می آید. ترتیب حرکات در ((ترکیب)) منطقی زنجیروار دارد و نمی شود آنرا جدا کرد.وقتی حرکات را تک تک در نظر بگریم ممکن است بی هدف یا حتی اشتباه بنظر برسند، ولی در ارتباط با یکدیگر تشکیل واحدی فوق العاده زیبا را می دهند، بعد از یک رشته حرکاتی که به خودی خود معنایی ندارند، کلید حل معما ناگهان ظاهر می شود، و هدف واقعی آن حرکات روشن می گردد.



چگونه آماتور می تواند بازی تاکتیکیش را بهبود بخشد

وقتی آماتور یاد گرفت که استراتژیکی فکر کند و هدفهای استراتژیک تعیین کند، آنگاه باید بکوشد مراحل تاکتیکی ای را که استراتژی با آن تحقق می یابد در ذهن مجسم کند. کتابهای خاصی در مورد ترکیبهای شطرنج هست که به او کمک می کنند مهارتش را در طرح ریزی و انجام ترکیب بیشتر سازد. مطالعه اینکه چگونه استاد هر نقشه استراتژیکی را بطریق تاکتیکی عملی می سازد می تواند بسیار آموزنده باشد.


۳-موقعیت تاکتیکی

هر وقت که سوارهای دو طرف بطریقی با یکدیگر تصادم کنند که تهدیدی بوجود آید، یا هر وقت که آنها ممکن است در عرض یکی دو حرکت با یکدیگر تصادم یافته و موقعیتی ایجاد کنند که نیازمند محاسبه تک تک حرکات باشد، حالتی وجود دارد که می توان آن را موقعیت تاکتیکی نامید، زیرا بازیکن باید نتیجه بازی خود را در صورتی که تهدیدی یا تعویض عملی شود یا نشود ارزیابی کند.

موقعیت تاکتیکی ممکن است در اثنای انجام یک نقشه استراتژیک،پیش بیاید و یا در نقطه ای از یک رشته حرکات اتفاقی یا حتی بی معنا، همانطور که اغلب در بازیهای آماتوران دیده می شود. وقتی موقعیتی تاکتیکی موجود باشد نیازمند توجهی فوری است و بر هر ملاحضه دیگری تقدم می یابد.در چنین وضعیتی یک اشتباه تاکتیکی می تواند عواقب وخیمی داشته باشد، چون ممکن است به ضعفی موضعی، از دست دادن کمیت، یا حتی مات، منجر شود.

اهمیت اداره کردن موثر یک موقعیت تاکتیک را نباید خیلی دست بالا گرفت.حداقل آن است که کاری نکنیم که به ضررمان تمام شود؛حداکثر آن است که حرکتی بیابیم که به نحوی از انحناء به حریف ضرر برساند.بدین ترتیب، اغلب می توان چیزی موسوم به ((حرکت حاد)) را پیدا کرد، یعنی حرکتی که تهاجمی است و مسئله ای را درمقابل حریف می گذارد و او را با تهدید ترسناکی روبرو می سازد. حرکات حاد بازی را زنده کرده و اغلب حریف را به انواع دردسرها دچار می کنند. باید متذکر شد که حرکات حاد اغلب- ولی نه همیشه- بهترین حرکات وضعیت هستند.ارزش دقیق آنها را در هر حالت باید با تجزیه و تحلیل روشن کرد.هر امکان منطقی را باید بررسی و ارزیابی نمود، و بازیکن باید ادامه ای را انتخاب کند که بیشترین امکانات را برایش در بر داشته باشد.

برای بسیاری از آماتورها شطرنج یعنی حل و فصل موقعیت های تاکتیکی به وسیله تجزیه و تحلیل.آنها هیچ نوع دیگری از شطرنج را نمی شناسند جز اینکه هر وضعیتی را با دقت بررسی کرده و ببیند که چقدر می توانند از آن بیرون بکشند-و اغلب هیچ توجهی به احتیاجات وضعیت ندارند.و در واقع هم،تجزیه و تحلیل صحیح موقعیتهای تاکتیکی یکی از مهمترین جنبه های شطرنج است،و جنبه ای است که بازیکنان نباید از آن غفلت کنند در حقیقت، اگر قرار بود یکی از مهارتهای شطرنج را بر دیگری ترجیح بدهیم، شاید که همین تاکتیکیسین ماهر بودن را انتخاب می کردیم.


چگونه آماتور می تواند بازی اش را در موقعیت های تاکتیکی بهبود بخشد

واریانتهای موجود در بازی تفسیر شده نشان می دهند که چگونه بعضی از موقعیت های تاکتیکی را اداره کرد واین که جریان تجزیه و تحلیل تاکتیکی استادان ومفسران شطرنج چگونه است. بهتر است که آماتور اول شخصاًاز این وضعیتها تجزیه و تحلیل کند، بعد آنها را با تحلیل مفسر مقایسه کرده و بدقت توجه کند که او در تجزیه و تحلیل خودش چه نوع امکاناتی را ندیده است.

برای تجزیه و تحلیل کردن، چند قائده کلی را می توان ذکر کرد:

(الف) هر کیش و گرفتنی را در نظر بگیرید. حتی وقتی که یک کیش یا گرفتن آشکارا غلط باشد، ممکن است که به نتایج غیره منتظره و با ارزشی منجر شود.

(ب) همه امکانات را در نظر بگیرید چند حرکت غیر محتمل، و تمام حرکات محتمل،یکی از اشتباهات مکرر آماتور آن است که به حرکات ظاهراً غلط مشکوک نمی شود. گاهی اوقات چنین حرکتی درست همان حرکتی است که حریف را به مشکل ترین دردسرها مبتلا می کند.

(ج) تجزیه و تحلیل را تا آخر ادامه دهید. وقتی کمی بیشتر جلو برویم، می بینیم که رشته حرکاتی که قبلاً ظاهراً بد بودند حالا مقرون بصرفه از آب در آمده اند.

(د) حریفتان را دست کم نگیرید. تصور نکنید که او حرکتی را که می کند، که کاملاً بنفع شماست. برعکس، تصورکنید او قصد دارد بهترین ادامه ممکن را برای خودش بیابد.

(ه) توجهی خاص به حرکاتی بکنید که جواب حریف را کم و بیش اجباری می سازد، مثل تهدیدات قوی،تهدیدات مضاعف، حمله به وزیر،غیره.

(و) و توجه دقیقی به ترتیب حرکاتی بکنید که باعث تحقق نقشه های استراتژیک یا تاکتیکی است. یک ترتیب حرکت غلط نه تنها ممکن است حریف را از دشواری خلاص کند، بلکه حتی اگر چنین نشود، ترتیب حرکت غلط ممکن است تاثیر کمتری داشته باشد.

منبع:سايت رموز شطرنج